Ο διακεκριμένος εργυφυσιολόγος Γιώργος Βαβέτσης, νυν υπεύθυνος φυσικής κατάστασης στην Χίμκι της Ευρωλίγκας, γράφει στο Basketa.Gr για ένα ζήτημα που απασχολεί όλο και πιο συχνά ομάδες και όλον τον κόσμο του μπάσκετ με την διαρκή αύξηση των αγωνιστικών υποχρεώσεων των αθλητών...
----------
Η πίεση για απόδοση αλλά και για βελτίωση των αθλητικών επιδόσεων στους αθλητές οι οποίοι μετέχουν στον Μαραθώνιο του πρωταθλήματος της Euroleague, είναι από τα βασικότερα προβλήματα με τα οποίο έρχεται αντιμέτωπος ο Προπονητής Δύναμης και Φυσικής Κατάστασης της κάθε ομάδας, αλλά δυστυχώς δεν είναι μόνον αυτά. Οι τραυματισμοί των αθλητών, έχουν προκαλέσει μεγάλη ανησυχία, και η διαχείριση τους επισκιάζει σε μεγάλο βαθμό την συνολική απόδοση των ομάδων.
Τα τελευταία δυο χρόνια, με το νέο format του πρωταθλήματος, έχουμε δει ομάδες και αθλητές, να χάνουν αρκετά χρήματα εξαιτίας των τραυματισμών και ως εκ τούτου αρκετοί υποστηρίζουν για μείωση των αγώνων στην κανονική περίοδο. Κατά την διάρκεια της αγωνιστικής περιόδου, δεν ήταν λίγες οι εβδομάδες όπου μαζί με τα εγχώρια πρωταθλήματα οι ομάδες αναγκαζόταν να δώσουν περισσότερα από 2-3 παιχνίδια. Αν μέσα σε όλα αυτά συνυπολογίσουμε τα πολύωρα ταξίδια, με τις διαφορές της ώρας και της θερμοκρασίας που παρουσιαζόταν, μπορούμε εύκολα να καταλάβουμε ότι ο θερμοεγκλιματισμός σαν φαινόμενο και μαζί του οι μηχανισμοί θερμορύθμισης σε τόσο υψηλό επίπεδο δραστηριότητας των αθλητών, δυσχεραινόταν.
Ο τρόπος αντιμετώπισης
Αντίθετα όμως με όλα αυτά, η διοργανώτρια αρχή πρόσφατα ανακοίνωσε την συμμετοχή άλλων δυο ομάδων. Αυτό που θα μπορούσαμε λοιπόν να κάνουμε, είναι να παρουσιάσουμε ένα μοντέλο οργάνωσης, που θα μπορέσει να προσφέρει ποιοτικότερη και πιο συστηματική προσέγγιση στην πρόσληψη των τραυματισμών, επιτρέποντας στις ομάδες να προβλέψουν με καλύτερες πιθανότητες ένα τραυματισμό. Το οικονομικό κόστος των χαμένων παιχνιδιών είναι αρκετά δύσκολο να κατανοηθεί, αλλά και να ποσοτικοποιηθεί και είναι σαφώς ένας δείκτης για τον οποίο κανείς μέχρι τώρα δεν έδινε και πολύ σημασία. Κάθε ομάδα πρέπει να δημιουργήσει τους δικούς της αριθμοδείκτες αθλητικής απόδοσης και πρόληψης τραυματισμών με απώτερο σκοπό να προσδιορίσουν την πραγματική θέση, και όχι απλά μια υποθετική, της αποδοτικότητας των επιμέρους τμημάτων της "Αθλητικής Ομπρέλας" όπου θα αναφέρω παρακάτω.Η εισαγωγή και συστηματική κάλυψη ενός τέτοιου στατιστικού μοντέλου με πληροφορίες, μπορεί να προσδιορίσει με υψηλές πιθανότητες τον κίνδυνο ενός επερχόμενου τραυματισμού.
Η επιστήμη των αθλητικών τραυματισμών συνεχώς εξελίσσεται και στόχος της είναι να βρει την ποιοτικότερη και αποτελεσματικότερη οδός της αποκατάστασης για τον οποιουδήποτε τραυματισμό. Αρκετοί επιστήμονες προτείνουν την μέθοδο προσέγγισης των τεσσάρων σημείων, δίνοντας βαρύτητα στην περιγραφή της έκτασης του προβλήματος, τον καθορισμό της αιτιολογίας και του μηχανισμού της κάκωσης, τον καθορισμό των μεθόδων πρόληψης και τέλος την αξιολόγηση του προγράμματος πρόληψης. Κάποιοι ίσως θεωρήσουν ότι όλα αυτά είναι υποθετικά, αλλά ότι μπορεί να καταγραφεί να μετρηθεί και να ποσοτικοποιηθεί, αυτό είναι ΕΠΙΣΤΗΜΗ
Είναι φυσικό να υπάρχουν αρκετοί τραυματισμοί λόγω του ανταγωνισμού ακόμη και μέσα στις ομάδες, αλλά και των υψηλών εντάσεων που λαμβάνουν χώρα, διακρίνοντας αυτούς σε οξείς και χρόνιους.
Ένας από τους σπουδαιότερους γιατρούς της αρχαιότητας, ο Γαληνός, παρουσιάζει στα συγγράμματα του την φιλοσοφία με την πολύ προπόνηση και αναφέρει, ότι οι γιατροί δεν θα έφταναν ποτέ στην τελειότητα του επαγγέλματος τους, εάν δεν προσπαθούσαν οριακά τόσο πολύ, όπως οι αθλητές. Ο ίδιος όμως επίσης περιγράφει το "θεραπευτικόν γυμνάσιον" ως κυρίως αποθεραπεία με σκοπό να καταπραΰνει το καταπονημένο νευρικό σύστημα μετά από έντονες προπονήσεις ή αγώνες.
Τα ιατρικά προβλήματα εξελίσσονται μαζί με το άθλημα, αλλά και με την μορφή που παίρνει το κάθε πρωτάθλημα ή τουρνουά. Η συνεχής εκπαίδευση και ενημέρωση καθιστά την γνώση ασφαλή στα σωστά χέρια. Νέες μεθοδολογίες, εξοπλισμός, τεχνικές έρχονται να καλύψουν τα περισσότερα κενά, και να απαλύνουν οικονομικά την οποιαδήποτε επένδυση της ομάδος, αρκεί να αναφέρουμε ότι οι "εργατοώρες" που χάνονται, δηλαδήτο χρονικό διάστημα της αποχής του αθλητή από τις δραστηριότητες της ομάδαςκυμαίνονται κατά μέσο όρο ετησίως στο 9-23%.
Προνοείν και προλαμβάνειν...
Μερικά στατιστικά στοιχεία μας δίνουν να καταλάβουμε πόσο οικονομικά ασύμφορο είναι για έναν Αθλητικό Οργανισμό, ο τραυματισμός ή υποτροπή για κάποιο αθλητή. Τα στοιχεία αφορούν τις Η.Π.Α. και με το σκεπτικό ότι το σύστημα Υγείας τους καθώς και το προπονητικό-εκπαιδευτικό τους σύστημα είναι σε αρκετά υψηλό επίπεδο, μας κάνει να αναλογιστούμε ίσως περισσότερο τα λόγια του Ιπποκράτη "ασφάλεια εστί το προνοείν και το προλαμβάνειν, το δε προνοείν και προλαμβάνειν κρείττον εστί του θεραπεύειν"
- Οι Τραυματισμοί είναι το τέταρτο μεγαλύτερο κόστος ενός Αθλητικού Οργανισμού μετά τις Μισθοδοσίες, τις Εγκαταστάσεις & Εξοπλισμούς και το Μάρκετινγκ.
- Στις Η.Π.Α. η Ρ.Π.Χ.Σ. (Ρήξη Πρόσθιου Χιαστού Συνδέσμου) κοστίζει 3-6 δις $ το χρόνο.
- Στον Καναδά το κόστος των τραυματισμών σε αθλητικά γεγονότα ανέρχεται στα 218 εκ. $ το χρόνο.
- Στην Αυστραλία το κόστος των τραυματισμών ανά χρόνο ανέρχονται στα 2 δις $.
Αποτελούν πλέον επιδημία και οι τραυματισμοί στις μικρές ηλικίες. Και όλα αυτά στον βωμό για γρήγορο αποτέλεσμα και ανάδειξη ταλέντων, χωρίς κάποια αξιολόγηση και συστηματικό προγραμματισμό με ανάλογο συνταγολόγιο άσκησης και περιοδισμό. Αρκεί να αναλογιστούμε ότι στις Η.Π.Α.:
- 1,35 εκ. νεαροί αθλητές έχουν σοβαρούς τραυματισμούς κάθε χρόνο.
- Ο κίνδυνος για υποτροπή φθάνει πολλές φορές το 40% στους νεαρούς αθλητές.
- Οι τραυματισμοί των νεαρών αθλητών αυξήθηκε 500-700% τα τελευταία 10 χρόνια.
- Κάθε 25 δευτερόλεπτα ένας νεαρός αθλητής υποφέρει από τραυματισμό.
- Το 77% των γονέων εκφράζουν την ανησυχία τους για πιθανό τραυματισμό.
- Το 47% των προπονητών Δύναμης και Φυσικής Κατάστασης δηλώνουν αδυναμία για την πρόληψη των νεαρών αθλητών.
Σημαντικός παράγοντας είναι η γνώση των επιβαρύνσεων που δέχεται ο κάθε αθλητής στην προσπάθεια αυτή, και κατορθώνεται μέσα από την προοδευτική αύξηση της προπονητικής επιβάρυνσης, και σε σημείο το οποίο θα είναι ιδανικό για τον κάθε αθλητή. Η αποτελεσματικότητα του προγράμματος εξαρτάται κατά βάση από την ένταση της κάθε προπονητικής μονάδος, την ποσότητα αλλά και την περιοδικότητα του προπονητικού ερεθίσματος, δίνοντας όμως σημαντική έμφαση στην οργάνωση των διαδικασιών αλλά και των ενδεδειγμένων τρόπων για ανάληψη (ενεργητική αποκατάσταση, πλήρη ξεκούραση, αποθεραπεία με μέσα).
Τα συνηθέστερα λάθη στην αρχή της προετοιμασίας των αθλητών είναι δυο, και τοποθετούνται χρονικά στις δυο πρώτες φάσεις. Του "Overload"- Υπερφόρτωσης και του "Over-reaching"- Σύντομη Κόπωση.
Ακολουθώντας η ομάδα την αρχή "Overload", θέτει τις βάσεις για προκαθορισμένη μεταβολή και αλλαγή μέσω της υψηλότερης προσαρμοστικής ικανότητας που διαθέτουν οι περισσότεροι αθλητές της διοργάνωσης και για αλλαγές που οφείλονται σε βιοχημικούς, ορμονικούς ανοσοποιητικούς αλλά και μυϊκούς δείκτες. Στο σημείο αυτό οι ιατρικοί έλεγχοι κρίνονται απαραίτητοι και οι αξιολογήσεις απαραίτητο εργαλείο.
Συνήθως στην συνέχεια, και για μερικές ημέρες ακολουθείται μειωμένη απόδοση των αθλητών (over-reaching), και στο σημείο αυτό δεν παρουσιάζονται προπονητικές ή οργανικές μεταβολές. Η ανησυχία είναι έκδηλη από τους αθλητές. Υπάρχει νευρικότητα και αμφισβήτηση τόσο του προπονητικού προγράμματος, αλλά και των ικανοτήτων τους. Η γνώση της περιόδου αυτής, αλλά και η έγκυρη διάγνωσή της θα αποτρέψουν την εμφάνιση τραυματισμών και ιώσεων και σαφώς μια συνεχόμενη καθοδική πορεία των επιδόσεων μέσω από κατάσταση "χρόνιας κόπωσης" για τους αθλητές, ίσως και για ολόκληρη ακόμη την αγωνιστική περίοδο.
Detraining Vs. Retraining. Η ανεπαρκής σε ποσοστό ένταση προπόνηση ή η καθόλου προπόνηση είναι ένα ίσως από τα λάθη που πρέπει να αποφεύγει μια ομάδα, ανεξαρτήτου αγωνίσματος. Συνήθως παρατηρείται το φαινόμενο αυτό, ύστερα από περίοδο έστω και μικρού σε έκταση τραυματισμού. Οι μεταβολές των περισσότερων παραμέτρων των Φυσικών Ικανοτήτων, είναι εμφανείς, έστω και μετά από μικρό διάστημα αποχής ή ελλιπής προετοιμασίας. Μείωση από 4-20% της Μέγιστης Πρόσληψης Οξυγόνου (VO2max), μείωση 8-10% της μιας μέγιστης επανάληψης (1RM) σε διάστημα3 εβδομάδων, μείωση του Όγκου Παλμού 4-12%, αύξηση της Καρδιακής Συχνότητας 5-12%, μείωση μέχρι και 24% της Αθλητικής Απόδοσης σε 5 εβδομάδες αποχής, αύξηση Κινδύνου Τραυματισμού 31-36%.
Τι μπορούμε να κάνουμε? Οι συνηθέστεροι δρόμοι είναι η εκπαίδευση του Νευρικού Συστήματος και η χαλιναγώγηση του Ορμονικού, διαφοροποιώντας τον τρόπο προπόνησης και του ασκησιολογίου χρησιμοποιώντας κατάλληλα "εργαλεία" για την επαναφορά των ικανοτήτων των αθλητών μας.
Κατά την διάρκεια της αγωνιστικής περιόδου, ο κίνδυνος λάθους εκτίμησης και επιλογής μοντέλου άσκησης μπορεί να οδηγήσει σε μηχανισμό πρόκλησης Μυϊκής Καταστροφής (DOMS) επιλέγοντας ασυνήθιστες ασκήσεις, χρησιμοποιώντας έκκεντρες συστολές ή πλειομετρικά άλματα για αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα, αλλά και για συνεχόμενες προπονητικές μονάδες. Συνήθως ο μηχανισμός πρόκλησης αλλά και ο τρόπος εκδήλωσης των συμπτωμάτων δεν είναι οφθαλμοφανής και προοδευτικός, και έτσι αρκετοί δείκτες που αφορούν μεταβολές της συγκέντρωσης ενζύμων, την ομοιοστασία του ασβεστίου, την λειτουργία του ενδοκρινικού συστήματος, την λειτουργία του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος, μπορούν εύκολα να διαταραχθούν. Σε κάθε περίπτωση και εδώ είναι απαραίτητη η συμβολή και βοήθεια των ιατρικών ελέγχων.
Υπάρχουν Γονίδια, όπως το GDF5 (GrowthDifferentiationFactor 5), όπου λειτουργεί ως έκφραση του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος για ίαση από τραυματισμούς των αρθρώσεων (ACL) και των μαλακών ιστών και ανταποκρίνεται στο Νευροδιαβιβαστή της "Ντοπαμίνης", Γονίδια όπως η IL-6 (Interleukin 6), όπου διεγείρει την ανοσοποιητική απόκριση κατά την άσκηση και εμπλέκεται στη φλεγμονώδη διαδικασία, τα οποία πρέπει να ελέγχονται και να αξιολογούνται από ειδικούς της άσκησης και της υγείας.
Πριν προβούμε λοιπόν στην δημιουργία ενός οποιουδήποτε προπονητικού προγράμματος, η πρώτη μας ενέργεια είναι να αναγνωρίσουμε τις υπάρχουσες ικανότητες και δυνατότητες των αθλητών μας, και να θέσουμε στόχους. Οι ικανότητες δεν πρέπει να απομονώνονται μόνο στις σωματικές, αλλά να δίδεται έμφαση και στις βιοχημικές, ανοσολογικές, εμβιομηχανικές, γονιδιακές, πνευματικές και ψυχολογικές.
Υπάρχουν αρκετά σύγχρονα μέσα τα οποία μπορούν να μας δώσουν πληροφορίες για την κάθε στιγμή και για την κάθε φάση ενός προπονητικού σχεδιασμού, προσμετρώντας, αναλύοντας και συγκρίνοντας αλγόριθμους από βάσεις αθλητικών δεδομένων.
¨Αθλητική Ομπρέλα¨ το νέο μοντέλο λειτουργίας. Η πλήρης λειτουργία του ανθρώπινου σώματος μετά από ένα αθλητικό τραυματισμό, και όχι μόνο της εστιασμένης περιοχής του τραύματος, ίσως είναι η σημαντικότερη ένδειξη ολοκληρωτικής προσέγγισης για την κάθε ομάδα στον επαγγελματικό αθλητισμό. Στο σημείο αυτό το μοντέλο λειτουργίας της ¨Αθλητικής Ομπρέλας¨ έρχεται να δώσει λύση, με την συνεργασία πολλών ειδικοτήτων. Κάθε ειδικότητα είναι και κρίκος της αλυσίδας, η οποία σαφώς και δεν μπορεί να δουλέψει, αν έστω και ένα κομμάτι της απουσιάζει. Η ¨Αθλητική Ομπρέλα¨ αποτελείται από δυο μέρη, τα οποία όμως εμπλέκονται και συνυπάρχουν. Αυτό της Αθλητικής Απόδοσης και της Διαχείρισης και Φροντίδας των Τραυματισμών. 
Η ροή των υπηρεσιών πρέπει να ελέγχεται από τον επιβλέποντα εξειδικευμένο ιατρό και να καταλήγει στον ειδικό επανένταξης. Η προπονητική οδηγία με το συνταγολόγιο άσκησης αλλά και ο περιοδισμός που θα επιλέξουμε για τον κάθε αθλητή ξεχωριστά, ίσως είναι αρκετά για να δώσουν σαφή εικόνα υγείας της ομάδας. Υπάρχουν πολλές και διαφορετικές προσεγγίσεις στην επανένταξη των αθλητών, αλλά στον απαιτητικό κόσμο του επαγγελματικού αθλητισμού για να επιτευχθεί το απόλυτο αποτέλεσμα, η χρήση μιας αποκλειστικά θεραπευτικής παρέμβασης είναι μονόδρομος, φθάνει να εκτιμηθεί σωστά. Την φιλοσοφία ενός σχεδιασμένου προγράμματος επανένταξης πρέπει να την διέπει ασφάλεια, λειτουργικότητα και αποτελεσματικότητα, όχι μόνο με απώτερο σκοπό την μεγιστοποίηση της απόδοσης του αθλητή, αλλά περισσότερο της πρόληψης παρόμοιων μελλοντικών προβλημάτων.
-------------------------------------
Βαβέτσης Γεώργιος Ph.D., M.Sc., C.S.C.S., P.E.S., C.E.S.
Kλινικός Εργοφυσιολόγος. Διδακτορικές (PhD) και Μετα-διδακτορικές σπουδές (Post-Doc) στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών (Κλινική Εργοφυσιολογία – Βιοχημεία της Άσκησης).
Μεταπτυχιακές σπουδές (MSc) στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών (Τμήμα Στατιστικής). Απόφοιτος ΤΕΦΑΑ Αθηνών με ειδικότητα Πετοσφαίριση. Φυσιοθεραπευτής. Πιστοποιημένος από πολλούς Παγκόσμιους Οργανισμούς Υγείας και Άσκησης (DNAFit, ACSM, NSCA, NASM)
- Ειδικός σε προγράμματα Φυσικής Κατάστασης και ανάπτυξης Φυσικών Ικανοτήτων σε επαγγελματίες αθλητές
- Μεγάλη εμπειρία στην επανένταξη αθλητών στην ενεργό δράση, μετά από αποκατάσταση και αναλγησία
- Περισσότερα από 20 χρόνια ενασχόληση με αξιολογήσεις σε περιβάλλον Εργαστηρίου
- Προπονητής Φυσικής Κατάστασης σε υψηλού επιπέδου αθλητές σε πολλά και διαφορετικά αθλήματα, σε περισσότερες από 35 ομάδες (εκ των οποίων 5 επιπέδου Euroleague - Μαρούσι, Εφες, Ούνιξ, Λοκομοτίβ, Χίμκι), συμπεριλαμβανομένου των Ελληνικών Εθνικών Ομάδων (Πετοσφαίρισης, Χειροσφαίρισης, Beach Volleyball) και της Εθνικής Ανδρών Γεωργίας Καλαθοσφαίρισης.
- Συγγραφέας σε πάνω από 20 επιστημονικά άρθρα και πάνω από 60 επιστημονικές παρουσιάσεις.
- Εισηγητής σε περισσότερα από 150 σεμινάρια (Παγκόσμια, Πανευρωπαϊκά, Πανελλήνια)
