Το μπάσκετ αποτελεί ένα από τα περισσότερο δημοφιλή αθλήματα σε όλο τον κόσμο. Χιλιάδες ανθρώπων παίρνουν μέρος σε αυτό και σε όλες τις αθλητικές κατηγορίες. Ο τραυματισμός όμως μπορεί να συμβεί και σε αυτόν που παίζει για χόμπι με τους φίλους του, αλλά και στον επαγγελματία αθλητή.
Σκοπός αυτού του κειμένου είναι να παρουσιάσει τις πιο συνηθισμένες αθλητικές κακώσεις σε απλή και κατανοητή γλώσσα, αλλά και να υποδείξει με ποιόν τρόπο προλαμβάνονται αυτές οι κακώσεις, ώστε να μπορεί να αθλείται κανείς με σιγουριά και ασφάλεια.
Ορισμός
Οι αθλητικές κακώσεις είναι το είδος των τραυματισμών του μυοσκελετικού συστήματος που συμβαίνει κατά την άθληση ή έχει άμεση σχέση με αυτή και αφορά είτε επαγγελματίες ή ερασιτέχνες αθλητές ή ανθρώπους περιστασιακά αθλούμενους.
Οι αθλητικές κακώσεις χωρίζονται σε οξείες (τραυματικές βλάβες) και χρόνιες (σύνδρομα υπέρχρησης).
Οξείες είναι αυτές που συμβαίνουν κατά τη διάρκεια της προπόνησης ή της άσκησης και τα συμπτώματα είναι αιφνίδια και οξέα. Τα συμπτώματα είναι πόνος, πρήξιμο (οίδημα), αδυναμία του μέλους, ευαισθησία στην περιοχή, αδυναμία φόρτισης του μέλους και μείωση του εύρους κίνησης της άρθρωσης.
Χρόνιες είναι αυτές που τα συμπτώματα αναδύονται σταδιακά και είναι αποτέλεσμα υπερπροπόνησης ή επαναλαμβανόμενης άσκησης (υπέρχρησης - overuse injuries) στο ίδιο μέλος του σώματος. Στις χρόνιες κακώσεις ο πόνος είναι βύθιος, «ύπουλος» και εμμένει και στην ηρεμία.Στα συμπτώματα του συνδρόμου υπέρχρησης (overuse syndrome) έχουμε μια αλληλουχία γεγονότων, έτσι ο πόνος εμφανίζεται μετά τη δραστηριότητα, ενώ καθώς η βλάβη επεκτείνεται, ο πόνος ξεκινάει στην αρχή της δραστηριότητας, περνάει κατά τη διάρκεια της άσκησης και επανέρχεται στο τέλος της προπόνησης, ενώ όταν η κάκωση είναι μεγάλη, τότε ο πόνος είναι συνεχώς παρών.
Οι πιο συχνές αθλητικές βλάβες είναι τα διαστρέμματα-συνδεσμικές κακώσεις (ligament sprain), οι μυϊκές θλάσεις (muscle strain) και κακώσεις τενόντων (tenontopathy). Δηλαδή κακώσεις των συσταλτών στοιχείων μυών(strains) και τενοντοπάθειες και από την άλλη κακώσεις των ιστών αδράνειας όπως λέγονται που είναι οι σύνδεσμοι (sprains).
Όταν έχουμε ρήξη μυϊκών ινών κατά τη διάρκεια της άθλησης, αυτές αποκαθιστούνται με την ανάπαυση και τον ύπνο, αν όμως έχουμε ρήξη πολλών μυϊκών ινών , τότε μιλάμε για 2ου και 3ου βαθμού θλάση και χρειάζεται θεραπεία.
Το ίδιο ισχύει και για τις κακώσεις συνδέσμων, όπου αν έχουμε ρήξη λίγων ινών του συνδέσμου , είναι 1ου βαθμού διάστρεμμα, ενώ αν έχουμε ρήξη περισσοτέρων των μισών 2ου βαθμού, και 3ου βαθμού αν έχουμε πλήρη ρήξη των ινών του συνδέσμου.
Τραυματισμοί υπέρχρησης (overuse syndromes)
Περιγράφονται ως τραυματισμοί υπέρ-χρήσης, οι τραυματισμοί οι οποίοι προκαλούνται από την συνεχή καταπόνηση της περιοχής έως ότου η βλάβη εγκατασταθεί και ξεκινήσει ο πόνος.
Από τους πιο συχνούς τραυματισμούς είναι η τενοντοπάθεια του επιγονατιδικού τένοντα και το «jumper's knee» (γόνατο του άλτη). Και οι δύο παθήσεις χαρακτηρίζονται από πόνο στην πρόσθια επιφάνεια του γόνατος στον επιγονατιδικό τένοντα και στη συμβολή του με τον κάτω πόλο της επιγονατίδας αντίστοιχα.
Η χονδροπάθεια (ή χονδρομαλάκυνση) της επιγονατίδας (chondromalacia patellae) χαρακτηρίζεται από μαλάκυνση και ρωγμές του αρθρικού υαλώδους χόνδρου της επιγονατίδας και είναι συχνό αίτιο πόνου στην πρόσθια επιφάνεια του γόνατος, πίσω από την επιγονατίδα στους καλαθοσφαιριστές.
Οστεοχονδρίτιδα κνημιαίου κυρτώματος ( Osgood-schlatter) ξεκινάει με πόνο και ευαισθησία και πιθανόν οίδημα στο κνημιαίο κύρτωμα και μπορεί να χρειάζεται περιορισμός ή και αποχή από τις αθλητικές κι έντονες δραστηριότητες.
Ένας άλλος συχνός τραυματισμός υπέρχρησης που προκαλείται στους καλαθοσφαιριστές είναι η τενοντοπάθεια του αχίλλειου τένοντα. Ο τραυματισμός του τένοντα προκαλείται στο περιφερικό άκρο του γαστροκνημίου μυός (τενόντιο τμήμα του μυός) και στο σημείο ένωσής του με το οστό της πτέρνας, προκαλώντας πόνο στην οπίθια επιφάνεια της ποδοκνημικής ακριβώς πίσω και πάνω από την πτέρνα. H ρήξη μερική ή ολική του Αχίλλειου τένοντα είναι πιθανή. Σε περίπτωση της ρήξης του αχίλλειου τένοντα, η θεραπεία είναι χειρουργική .
Η πελματιαία απονευρωσίτιδα (plantaris aponeurosis) αποτελεί φλεγμονή της πελματιαίας απονεύρωσης και της περιτονίας και των γύρω από αυτήν δομών του άκρου πόδα. Εκδηλώνεται με πόνο στο πέλμα του αθλητή και προέρχεται από επαναλαμβανόμενο τραυματισμό της πελματιαίας απονεύρωσης που εκφύεται από το έσω φύμα της πτέρνας. Εμβιομηχανικά η πελματιαία απονευρωσίτιδα θεραπεύεται μέσω της ορθωτικής θεραπείας του ποδός, και στόχος είναι να λειτουργεί η υπαστραγαλική σε ουδέτερη θέση ενώ πρωτεύων ρόλο κατέχει και η φυσικοθεραπευτική αντιμετώπιση.
Τενοντοπάθεια υπερακανθίου.Λόγω τις ιδιαιτερότητας του αθλήματος της καλαθοσφαίρισης καταπονείται ιδιαίτερα η άρθρωση του ώμου και κατά συνέπεια και οι μύες οι οποίοι την περιβάλουν. Το rotator cuff (στροφικό πέταλο του ώμου) αποτελείται από τέσσερις μύες εκ των ο οποίων ο κυριότερος ο υπερακάνθιος μπορεί να υποστεί χρόνια τενοντοπάθεια και μακροπρόθεσμα μερική ή και ολική ρήξη.
Άλγος κνημιαίας ακρολοφίας(shin splint). Παρουσιάζεται μετά από έντονο τρέξιμο ή άλματα σε σκληρό δάπεδο ή από υπερπροπόνηση και εκδηλώνεται με πόνο στην πρόσθια επιφάνεια των κνημών. Ανήκει κι αυτό στα σύνδρομα υπέρχρησης και υποχωρεί σταδιακά με τροποποίηση της άσκησης και της προπόνησης.
Σύνδρομο προστριβής λαγονοκνημιαία ταινίας (ITBFS- γόνατο των δρομέων) Είναι ένα σύνδρομο υπερχρησίας και οφείλεται σε μακροχρόνια και παρατεταμένη τριβή της λαγονοκνημιαίας ταινίας στην περιοχή της άρθρωσης του γόνατος. Το μοναδικό σύμπτωμα είναι πόνος στην εξωτερική πλευρά του γόνατος. Η αντιμετώπιση του συνδρόμου λαγονοκνημιαίας ταινίας είναι κατεξοχήν συντηρητική. Σε σπάνιες περιπτώσεις, που δεν ανταποκρίνονται στη συντηρητική αγωγή, πρέπει κανείς να σκεφτεί τη χειρουργική αντιμετώπιση.
Τραυματικές βλάβες
Διαστρέμματα συνδέσμων (sprain injuries). O σύνδεσμος είναι ένας ιστός κολλαγόνου σαν ταινία που συνδέει τα οστά μεταξύ τους και τα συγκρατεί σταθερά στη θέση τους. Τα διαστρέμματα όπως είπαμε μπορεί να είναι 3 βαθμών, ανάλογα με το ποσοστό των ινών του τένοντα ή του συνδέσμου που υφίστανται ρήξη. Πολύ συχνός τραυματισμός στο μπάσκετ είναι το διάστρεμμα της ποδοκνημικής άρθρωσης. Αυτός ο τραυματισμός συμβαίνει συχνά όταν σε έναν παίκτη γυρνά βίαια προς την έξω επιφάνεια η ποδοκνημική του. Όταν αυτό συμβεί οι σύνδεσμοι που ενώνουν τα οστά και συγκρατούν την ποδοκνημική διατείνονται και πηγνύονται. Οι σύνδεσμοι μπορεί να υποστούν ρήξη εν μέρει ή ολικά. Για τη θεραπεία του διαστρέμματος θα χρειαστεί μια περίοδο ακινητοποίησης και προστασία της άρθρωσης σε ήρεμη θέση, τόσο όσο χρειάζεται για την αποκατάσταση των συνδέσμων . Μετά την ακινητοποίηση ακολουθεί ειδικό πρόγραμμα μυϊκής ενδυνάμωσης το οποίο βοηθά στο να διατηρείται η ποδοκνημική σταθερή. Εάν οι εναπομείναντες σύνδεσμοι και η μυϊκή ενδυνάμωση δεν προσφέρουν αρκετή σταθερότητα στην άρθρωση της ποδοκνημικής και δεν την προστατεύουν από τον επανατραυματισμό της, τότε έχει ένδειξη η χειρουργική αποκατάσταση προκειμένου να αποκαταστήσει τη βλάβη και να σταθεροποιήσει την ποδοκνημική.
Θλάσεις (muscle strains). Πάλι έχουμε 3 βαθμούς, ανάλογα τον αριθμό ινών του μυός που υφίστανται ρήξη.. Οι θλάσεις συμβαίνουν αιφνίδια ή σιγά σιγά με τον χρόνο χρήσης ή με την υπέρχρηση ενός μυός με την απότομη σύσπαση ή τράβηγμα του μυός. Συμπτώματα που μπορεί να υπάρχουν είναι ο πόνος, μυϊκός σπασμός, τρόμος του μυός και οίδημα. H μυϊκή θλάση αφορά κυρίως μυϊκές ομάδες μεγάλων μυών συνήθως των κάτω άκρων(τετρακέφαλος, δικέφαλος μηριαίος ,προσαγωγοί, γαστροκνήμιος). Για να αποτραπούν αυτοί οι τραυματισμοί, είναι απαραίτητη η μυϊκή ενδυνάμωση των μηριαίων και των κνημιαίων μυών, το καλό ζέσταμα και οι διατάσεις (αύξηση ελαστικότητας) πριν το παιχνίδι. Η ακινητοποίηση, η φαρμακευτική (αναλγητική) αγωγή και πρωτίστως η φυσικοθεραπεία αποτελούν τη θεραπεία εκλογής.
Κατάγματα. Η λύση της συνέχειας του οστού λέγεται κάταγμα. Υπάρχουν και εδώ τα οξέα και τα κατάγματα εκ κοπώσεως. Τα οξέα συμβαίνουν μετά από κάκωση – άμεση πλήξη , ενώ τα κατάγματα εκ κοπώσεως (stress fracture) μετά από επαναλαμβανόμενη φόρτιση του οστού. Ανάλογα με το είδος και την κατάταξη τα κατάγματα αντιμετωπίζονται συντηρητικά ή χειρουργικά.
Εξαρθρήματα. Όταν τα οστά μιας άρθρωσης διαχωρίζονται τελείως μεταξύ τους. Το πιο συχνό είναι το εξάρθρημα του ώμου από τις μεγάλες αρθρώσεις και οι φάλαγγες των δακτύλων από τις μικρές.
Κακώσεις γόνατος. . Οι τραυματισμοί του γόνατος είναι από τους περισσότερο σοβαρούς τραυματισμούς στον αθλητισμό. Ένας τύπος τραυματικής βλάβης του γόνατος είναι ή διάταση ή η μερική ή ολική ρήξη των συνδέσμων του. Μια διάταση ή μερική ρήξη συνδέσμου ή του αρθρικού θύλακα δεν είναι αρκετά σοβαρός λόγος για να προκαλέσει αστάθεια στο γόνατο. Για τη θεραπεία της μερικής ρήξης ή της διάτασης το γόνατο πρέπει να προστατευτεί για ορισμένο χρονικό διάστημα με ακινητοποίηση (νάρθηκας κλπ). Μετά την ακινητοποίηση ακολουθεί πρόγραμμα αποκατάστασης που περιλαμβάνει την κινητοποίηση και την διάταση των μυών καθώς επίσης και ειδικές ασκήσεις (ανάλογα με το είδος της βλάβης) που έχουν σαν σκοπό να προσφέρουν σταθερότητα στην άρθρωση του γόνατος. Σε αντίθεση με τη μερική ρήξη των συνδέσμων του γόνατος η ολική ρήξη αυτών και ιδιαίτερα μερικών όπως π.χ. η ρήξη του προσθίου χιαστού συνδέσμου, απαιτεί χειρουργική και μακροπρόθεσμη φυσικοθεραπευτική αποκατάσταση. Η ρήξη του Πρόσθιου Χιαστού Συνδέσμου είναι μία από της περισσότερο συχνές κακώσεις που συμβαίνει στους αθλητές του μπάσκετ. Αυτός ο σύνδεσμος συνδέει το μηριαίο οστό με το οστό της κνήμης και προσφέρει σταθερότητα στο γόνατο. Η ρήξη του Π.Χ.Σ. προκαλεί πόνο και αστάθεια στο γόνατο και μακροπρόθεσμα οστεοαρθρίτιδα και γι’ αυτό χρήζει χειρουργικής αποκατάστασης. Η ρήξη των πλαγίων συνδέσμων σπανίως χειρουργείται εκτός και συνοδεύεται και από άλλες κακώσεις που καθιστούν την άρθρωση του γόνατος ιδιαίτερα ασταθή και επιρρεπή σε μεγαλύτερο τραυματισμό. Η στροφική κάκωση στο γόνατο μπορεί να προκαλέσει ρήξη μηνίσκου (έσω μηνίσκος και έξω μηνίσκος) ο οποίος μηνίσκος είναι ένας ιστός κολλαγόνου , ανάμεσα στο μηρό και την κνήμη αποσβένοντας και μετριάζοντας τους κραδασμούς και τις πιέσεις που δημιουργούνται μεταξύ τους. Η θεραπεία της ρήξης του μηνίσκου μπορεί να είναι συντηρητική (σταθερή ρήξη) μόνο με φυσικοθεραπεία ή χειρουργική (ασταθής ρήξη) , με αρθροσκοπική μηνισκορραφή ή μηνισκεκτομή.
Πρόληψη - συμπεράσματα
Το ζητούμενο στην άθληση είναι να ασκείται κανείς με ασφάλεια και χωρίς να νιώθει πόνο ή άλλα δυσάρεστα συμπτώματα.Είναι σαφώς καλύτερο να προλαμβάνει κανείς τις αθλητικές κακώσεις από το να τις θεραπεύει.
Ο πιο σημαντικός παράγοντας κινδύνου για μια αθλητική κάκωση είναι η ύπαρξη μιας προηγούμενης κάκωσης που δεν έχει αποθεραπευτεί επαρκώς.Μια τέτοια κάκωση όχι μόνο μπορεί να υποτροπιάσει, αλλά μπορεί να προκαλέσει τραυματισμό και σε άλλη περιοχή του σώματος επειδή ο αθλητής δεν μπορεί να αποδώσει όπως θέλει.
Ο αθλητής δεν θα πρέπει να πιέζεται να επιστρέψει στο γήπεδο αν δεν είναι έτοιμος.
Συχνά οι αθλητές υποτιμούν τον τραυματισμό τους ή πείθουν τους εαυτούς πως μπορούν να συνεχίσουν παρά τον πόνο που νοιώθουνε είναι σπάνιο να αποκρύπτουν τα συμπτώματα τους από τον προπονητή και τον γιατρό τους.
Πρέπει να γίνει αντιληπτό πως κανένα παιχνίδι δεν είναι τόσο σημαντικό που να ρισκάρει κανείς την υγεία του και πιθανώς και την υπόλοιπη πορεία του ως αθλητής
Εξ’ άλλου, με το να επιστρέφει κανείς όντας ανέτοιμος, δεν μπορεί να πιάσει την μέγιστη απόδοση του και βλάπτει όχι μόνο τον εαυτό του αλλά και ολόκληρη την ομάδα.
Η σωματική και ψυχολογική κατάσταση πριν την άσκηση έχει μεγάλη σημασία για την πρόληψη των τραυματισμών.
Αν οι μυς είναι καταπονημένοι και «γαλακτωμένοι» όπως συνήθως προς το τέλος μιας έντονης προπόνησης ή ενός κανονικού αγώνα, τότε υπάρχει μεγάλη πιθανότητα τραυματισμού.
Το ίδιο ισχύει και για την ψυχολογική κατάσταση . Από ιατρικές μελέτες προκύπτει πως πολλοί τραυματισμοί, αθλητικοί και μη, συμβαίνουν όταν βιώνουμε καταστάσεις όπως θυμό, μελαγχολία και προβληματισμό.
Ο σωστός αθλητικός εξοπλισμός αποτελεί την πανοπλία του αθλητή που θα τον προστατεύσει από τους τραυματισμούς. Κομμάτι του αθλητικού εξοπλισμού που αφορά τα περισσότερα αθλήματα αποτελεί το υπόδημα. Δεν μπορεί να τονιστεί αρκετά το πόσο σημαντικά είναι τα κατάλληλα υποδήματα στον αθλητή.
Ίσως ο πιο σημαντικός παράγοντας για την αποφυγή τραυματισμών είναι η σωστή προθέρμανση και η σωστή αποθεραπεία.
Αυτά τα δύο στάδια πρακτικά εξασκούν το ανθρώπινο σώμα στο να αντέχει τις καταπονήσεις που υφίσταται λόγω της άθλησης.Με την σωστή προθέρμανση και αποθεραπεία αυξάνει η ελαστικότητα και η ευλυγισία του μυοσκελετικού συστήματος.
Τόσο η προθέρμανση όσο και η αποθεραπεία θα πρέπει να επιτελούνται πάντοτε με επιμέλεια και την απαραίτητη σοβαρότητα.Είναι το ίδιο σημαντικά με την υπόλοιπη προπόνηση ενός σωστού και σοβαρού αθλητή, που θέλει να φτάσει στο 100% των δυνατοτήτων του.Ένα σωστό προπονητικό πρόγραμμα αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο στην πρόληψη αθλητικών κακώσεων.
Ένας αθλητής θα πρέπει να εξασκεί εκτός από την τεχνική του, και όλες τις άλλες ιδιότητες που βοηθούν να προληφθούν οι τραυματισμοί, όπως η ισορροπία, η ελαστικότητα και η δύναμη.
Τέλος να μην παραλείψουμε το πόσο σημαντικό ρόλο κατέχει η σωστή διατροφή του αθλητή και φυσικά ο ύπνος. Ένα προσαρμοσμένο διαιτολόγιο στις θερμιδικές (ποιοτικά και ποσοτικά) ανάγκες του αθλητή και με σωστή εξωαγωνιστική ισορροπία στο χρονικό διάστημα ανάπαυσης και ξεκούρασης του σώματος του, συμβάλλει τα μέγιστα στην βέλτιστη σωματική ετοιμότητα του.
===========================
Ο Χάρης Βουλγαρόπουλος είναι Ορθοπαιδικός – Χειρουργός. Είναι επιστημονικός συνεργάτης του Ιατρικού Διαβαλκανικού Κέντρου Θεσσαλονίκης και ο γιατρός της Εθνικής ομάδας μπάσκετ Ανδρών.
