4 Απριλίου 1968. Ο Γιώργος Αμερικάνος σηκώνει στον αττικό ουρανό το Κύπελλο Κυπελλούχων Ευρώπης. Η ΑΕΚ έχει νικήσει με 89-82 τη Σλάβια Πράγας στον τελικό και το πλήθος μέσα και έξω από το Καλλιμάρμαρο παραληρεί.
4 Απριλίου 2018. Σήμερα. Έχουν περάσει 50 ολόκληρα χρόνια από τότε. Μισός αιώνας, μια ζωή ολόκληρη. Στο μεταξύ το ελληνικό μπάσκετ έχει κάνει τεράστια άλματα προόδου κι έχει κερδίσει με το σπαθί του μια θέση στην ελίτ της Ευρώπης. Αλλά...
Αυτή η νύχτα μένει. Γιατί έχει διατηρηθεί ζωντανή κυρίως μέσα από τις αφηγήσεις των πρωταγωνιστών της, μέσα από τη συγκλονιστική ραδιοφωνική περιγραφή του Βασίλη Γεωργίου, με αποτέλεσμα να αποκτήσει στο πέρασμα τόσων δεκαετιών διαστάσεις μύθου.
Μέσα σε αυτά τα χρόνια όλοι οι μεγάλοι πρωταγωνιστές έχουν μιλήσει πολλές φορές για το ιστορικό επίτευγμά τους. Αυτή την όψη του θριάμβου την ξέρουμε καλά. Πώς, όμως, βίωσαν εκείνες τις στιγμές οι απλοί φίλαθλοι; Αυτοί που κατέκλυσαν το Καλλιμάρμαρο διψώντας να πανηγυρίσουν τη μεγάλη νίκη της ελληνικής ομάδας; Τι σήμαινε γι' αυτούς τότε, σε εκείνη την τόσο μακρινή και διαφορετική εποχή, η επιτυχία της ΑΕΚ;
Το basketa.gr απευθύνθηκε στον Κυριάκο Χήνα. Ιστορικός, εκπαιδευτικός, είναι ΑΕΚ και ασχολείται με την ΑΕΚ από τότε που γεννήθηκε. Υπήρξε μέλος της "Ένωσης 1924", είναι από τους ιδρυτές της Λέσχης Ιστορίας-Πολιτισμού της AEK, στο Δ.Σ. της οποίας είναι μέλος και έχει αναπτύξει επί δεκαετίες πλούσια και πολυσχιδή δράση στο οπαδικό κίνημα της Ένωσης. Είναι ένας αγνός και αφοσιώμενος ΑΕΚτσής, που ήταν μέσα στο Καλλιμάρμαρο το βράδυ της 4ης Απριλίου 1968 και περιγράφει με τον δικό του μοναδικό τρόπο το βίωμά του:
Γράφει ο Κυριάκος Χήνας
Ευλογημένη ημέρα, ορίζοντες που νοηματοδοτούν τη ζωή. Στις 4 Απριλίου 1968, αρχίσαμε ως νέοι να μυούμαστε στη λυτρωτική λογική ότι είμαστε περισσότερο δημιουργοί, παρά δούλοι της μεγάλης ιστορίας. Είχαμε ανάγκη - κυρίως λόγω της εποχής των περιορισμένων απαιτήσεων - από ένα κίνητρο πράξης που να υπερβαίνει τα στενά όρια της ύπαρξής μας, ανάγκη να αποκτήσουμε συνείδηση ενός πρωτόγνωρου δυναμισμού και να ανοιχτούμε σε νέους στόχους με μεγαλύτερο βεληνεκές. Θεωρούμε ότι αυτό είναι το ουσιαστικό πρόσημο του μεγάλου θριάμβου της ΑΕΚ.
Δεν είναι ευρέως γνωστό, αλλά είναι καθοριστικό. Γιατί παίξαμε στο Κυπελλούχων; Τότε δεν υπήρχε διοργάνωση Κυπέλλου και στο Κύπελλο Κυπελλούχων Ευρώπης έπαιζε ο δεύτερος της βαθμολογίας του Πρωταθλήματος. Η ΑΕΚ έπαιξε εκεί και πήρε τον τίτλο, επειδή την προηγούμενη χρονιά είχε χάσει το πρωτάθλημα με σοβαρά διαιτητικά λάθη στο καθοριστικό ματς με τον ΠΑΟ στην παράταση και κατατάχθηκε έτσι δεύτερη!!
Υπήρχε μια ατμόσφαιρα αισιοδοξίας, κυρίως λόγω έδρας και επειδή όλοι θέλαμε πολύ τον τίτλο και όχι βασισμένη στη σύγκριση των δύο ομάδων, αφού υπήρχε προ διετίας το 73-103 στον ημιτελικό του Κυπέλλου Πρωταθλητριών. Το γήπεδο ήταν οικείο σε πολύ κόσμο, γιατί εκεί διεξάγονταν τόσο οι ευρωπαϊκοί αγώνες της ΑΕΚ και του ΠΑΟ, όσο και αγώνες του ελληνικού πρωταθλήματος, συνήθως τρεις συνεχόμενοι με εισιτήριο 20 δρχ! Εξάλλου χρησιμοποιούνταν τακτικά σε εκδηλώσεις π.χ. εκεί έγινε τον Ιούλιο 1968 η πρώτη διεθνής διαγωνιστική "Ολυμπιάδα Τραγουδιού'', συναυλίες και συνάξεις με εθνικο-ιστορικό στόχο.
Είχαμε φοβηθεί βέβαια το ενδεχόμενο βροχής, μια εκδοχή που πάντοτε δυσκόλευε παίκτες και θεατές, αλλά ήμαστε τυχεροί. Στη θέση του, λίγο δίπλα από τον αγωνιστικό χώρο (!), ο εμβληματικός Βασίλης Γεωργίου, που συμπύκνωσε με ενάργεια τον ψυχισμό του φίλαθλου, ενώ οι επίσημοι - Παττακός, Ασλανίδης κ.α. - δεν έγιναν ιδιαίτερα αντιληπτοί λόγω της έντασης του αγώνα. Δεν είχε αναφερθεί οργανωμένη εκδρομή από την επαρχία για τον αγώνα ούτε τότε οι Σύνδεσμοι Οπαδών είχαν τη σημερινή μαζική στελέχωση.
Με υποκειμενική οπτική, το ανεξίτηλο πιο συγκινητικό χαρακτηριστικό ήταν το ότι ύστερα από κάθε καλάθι μας, εμείς ακούγαμε τρεις αντίλαλους πανηγυρισμού σε πολύ μικρή χρονική απόσταση: έναν από όσους ήταν στην άκρη των δύο εισόδων, που δεν έβλεπαν με σαφήνεια, άκουγαν από εμάς τον πανηγυρισμό και φώναζαν, ένα δεύτερο από όσους ήταν στον προαύλιο χώρο έξω από το Στάδιο, που άκουγαν και πανηγύριζαν και έναν τρίτο από όσους ήταν απέναντι, στο Ζάππειο, που άκουγαν και πανηγύριζαν... ετεροχρονισμένα. Εξαίσιο.
Σχετικά με τις κοινωνιολογικές και πολιτικές παραμέτρους του αγώνα, αρκετές ερμηνείες που δίνονται εκ των υστέρων δεν εδράζονται στα δεδομένα των ανθρώπων της συγκεκριμένης εποχής, αλλά πιο πολύ εκφράζουν μεταγενέστερα θεωρητικά σχήματα ιδεών. Νομίζω ότι ο μέσος Αθηναίος, με το δικτατορικό περιορισμό στη διακίνηση ιδεών που αποχύμωσε την ελεύθερη δράση-βούληση, είχε ανάγκη να βιώσει θεαματικά εντυπωσιακά δρώμενα που θα κάλυπταν εν μέρει την ανάγκη του να νιώσει μεγάλες συλλογικές συγκινήσεις και να επιβεβαιώσει τη συμμετοχή του σε μαζικά κοινωνικά σύνολα, που απελευθέρωναν το "ανεμόεν φρόνημα", το οποίο τότε καταπιεζόταν.
Παράλληλα, σήμερα έχει υποβαθμιστεί αισθητά η συνεισφορά αυτού του τίτλου στην ανάπτυξη του μπάσκετ με έωλα ιδεολογήματα, όπως ότι ήταν δήθεν μια συγκυριακή νησίδα χωρίς προοπτική. Αλλά ήδη το 1966 η ΑΕΚ είχε παίξει σε φάιναλ φορ στο Κύπελλο Πρωταθλητριών, το Στάδιο αρκετές φορές συγκέντρωνε 40 χιλιάδες κόσμο σε αγώνες και γνώρισε ελληνικούς μπασκετικούς θριάμβους παγιώνοντας την αξία του αθλήματος, ενώ αμέσως μετά το 1968 υπήρξε σταθερή συνέχεια π.χ. το 1970 η ΑΕΚ για λίγο έχασε τη συμμετοχή της σε δεύτερο ευρωπαϊκό τελικό και σε λίγο ΠΑΟ και ΟΣΦΠ άρχισαν να δημιουργούν ποιοτικές ομάδες.
Η... σκληρή εκδίκηση της Σλάβια ήρθε κάπως αργοπορημένα. Ήταν αγώνας για το Κύπελλο Κυπελλούχων 1976-77 στην Πράγα, όπου η ΑΕΚ συνετρίβη με 106-59!
Η 4η Απριλίου του 1968 τελικά ήταν για την ελληνική κοινωνία ένας σημειολογικός συμβολισμός ότι επενδύοντας σε μια ρωμαλέα κατάφαση παθιασμένης δημιουργικότητας, αποδεικνύεις ότι ο θρίαμβος και η καταξίωση δεν είναι αναγώγιμο υπόλειμμα μιας ουτοπίας.
